T
De letter "T", vaak ook "t" wordt in de natuurkunde, elektrotechniek en elektronicatechniek vaak gebruikt voor de tijd.
De hoofdletter T ook voor de temperatuur, vaak op te geven ik Kelvin.
Tangens
De tangens is een maat om een hoek te meten. Als je met de
te meten hoek een
rechthoekige driehoek maakt is de tangens de verhouding
tussen de lengtes van de
rechthoeks-zijden.
Tangens-delta
De tangens delta is een gegeven van een praktische
condensator. Condensatoren
hebben in de praktijk ook altijd een beetje serie weerstand
en zelfinductie. De
tangens-delta geeft aan welk deel van de condensator
impedantie eigenlijk
weerstand is.
Zie het hoofdstuk
over condensatoren.
Ta, Tantaal
Chemische afkorting van het metaal Tantaal
Tantaal wordt gebruikt in bepaalde elektrolytische
condensatoren. Tegenwoordig worden dit soort condensatoren
weing meer
gebruikt, ten dele omdat er betrouwbaarheidsproblemen
mee waren
en omdat Ta behoort tot de zware metalen die we uit milieu
overwegingen
willen vermijden.
Teflon
Een merknaam van een bepaalde kunststof, officieel bekend
als PTFE:
PolyTetraFluorEthyleen.
Het is een betrekkelijk duur, maar hoogwaardig isolatie
materiaal. Het kan tegen
de meeste chemische stoffen en hoge temperaturen, vuil hecht
zich er moeilijk
aan, het heeft een grote spanningsvastheid en het gedraagt
zich goed bij hoge
frequenties.
Teflon kan in allerlei kleuren gemaakt worden. Er bestaat
geen typische teflon
kleur. Elektrisch draad met teflon isolatie wordt volop
gebruikt in vliegtuigen
en militaire apparatuur. Een bekende huishoudelijke
toepassing is de anti-aanbak
laag in de koekenpan. Draad met teflon isolatie is wat
lastig te strippen omdat
het materiaal tamelijk taai en rekbaar is.
Voor Hifi apparatuur of kabels heeft het gebruik van teflon
geen voordelen, de
bijzondere eigenschappen spelen alleen bij zeer hoge
frequenties of temperaturen
een rol, of als er extreme eisen aan de lekstromen gesteld
worden, zoals
mogelijk bij de constructie van een condensator microfoon.
De milieu organisatie Greenpeace heeft een belangrijke
grondstof van deze fluor
verbindingen, PFOA (perfluorooctanoic
acid) op de zwarte lijst gezet (Q3-2005). Het is gebleken
dat sporen van deze
stof wereldwijd voorkomen in het bloed van mensen en dieren.
Onderzoek bij
mensen met een hoge blootstelling in fabrieken van dit spul
hebben geen verband
met kanker aangegeven. (bron: Volkskrant 2005-09-03)
Tegenkoppeling, Terugkoppeling
Zie het
hoofdstuk over tegenkoppeling
Tetrode
Zie elektronen buis.
Theorie en praktijk
De begrippen theorie en praktijk zijn in de volksmond
ongeveer tegenovergesteld.
Het woord "theorie" betekent daar "we denken dat het zus of
zo in
elkaar steekt, maar eigenlijk begrijpen we er nog geen snars
van", en het
woord "praktijk" is de harde werkelijkheid zoals de leek die
denkt
waar te nemen en aan de borreltafel bespreekt.
In de (beta) wetenschap en de techniek is een theorie
meestal een wiskundige
beschrijving van de effecten die waargenomen zijn. Die
beschrijving wordt
vervolgens getoetst met praktische experimenten die de
grenzen van de theorie
proberen te verkennen. Indien daarbij afwijkingen gevonden
worden zal men
daarvoor verklaringen zoeken die ook weer getoetst worden
met praktische
experimenten.
Essentieel in deze "wetenschappelijke methode" is dat
andere,
onafhankelijke wetenschappers de publikaties nazien (peer
review) en de
experimenten moeten kunnen herhalen.
Zie ook een artikel over het detecteren
van wetenschappelijke fraude (engels)
In High-end hifi-kringen wordt nog wel eens getwijfeld aan
de theorie van de
elektronica die bijv. voorspelt dat de constructie van
kabels zo goed als geen
invloed heeft op het uiteindelijke geluid. In de volksmond
heet het dan dat de
praktijk heel anders zou zijn dan die theorie.
Helaas voor de high-enders, de theorie voorspelt hier met
grote precisie wat er
gebeurt. Als de praktijk echt zo anders was als sommige
pseudo-techneuten
willen doen geloven zouden wij (de echte technici) dat
allang weten, want dan
zouden er problemen zijn op allerlei gebieden in de
elektronica, en niet alleen
in het beperkte high-end-hifi-wereldje.
Thevenin
Een samengesteld netwerk van een spannings- of stroombron en
diverse weerstanden
en/of impedanties kan volgens de stelling van Thevenin
voorgesteld worden door
een enkele spanningsbron en een enkele serie-impedantie. We
noemen dat het
Thevenin equivalent. Zie ook Norton.
Thiele/Small
De Thiele/Small parameters zijn een reeks getallen die
de eigenschappen
van een luidspreker karakteriseren. Voor het (met de computer)
berekenen of
optimaliseren van een luidsprekerbehuizing zijn ze onmisbaar.
Er zijn relatief
eenvoudige methoden om de belangrijkste T/S parameters van een
onbekende
luidspreker te meten. Zie literatuurverwijzing.
T/S parameters worden vooral gebruikt bij het bepalen van
een geschikte behuizing voor bas luidsprekers.
De T/S parameters zeggen op zich weinig of niets over de te
verwachten
geluidskwaliteit
van een luidspreker(systeem). Je kunt er wel een grove
schatting mee
maken
hoever een luidspreker in het laag zal kunnen doorgaan. Voor
midden en
hogere frequenties (tweeters) heb je zo goed als niets aan
T/S parameters.
THD
Afkorting van Total Harmonic Distortion. Zie vervorming.
Er wordt mee aangegeven dat de totale productie van
harmonischen minder is dan
zoveel %.
Voor een (eind) versterker is een getal van 0.1 % prima. Je
ziet vaak nog flink
lagere getallen, maar je zult het verschil niet echt kunnen
horen.
In het hoofdstuk "Hoe
klinkt elektronica" worden diverse vormen van
vervorming besproken.
Thyristor
Zie Triac. Een Thyristor werkt maar 1 kant op.
Timbre
De (subjectieve) indruk van de klank van een geluid of een
(muzikale) toon, soms
van een muziek instrument. Het gaat dan om de hoogte van de
grondtoon en de
intensiteiten van de boventonen of harmonischen
In verband met het begrip "Timbre" worden vaak termen gebruikt
als
"zwaar, donker, helder, licht, scherp, rijk, enz." Zie ook "Hoe
klinkt Elektronica"
Time domain
Een grafische of wiskundige voorstelling van een verschijnsel
in de tijd.
In tegenstelling tot "Frequentie domein" waar e.e.a. bekeken
wordt als
het frequentie spectrum, evt. gecombinerd met een fase
diagram. Zie ook Fourier
transformatie.
Time smearing
Zie tijdversmering.
Timpaan
Muziekinstrument: pauken; Menselijk gehoor:
het trommelvlies.
Tin
Chemische afkorting: Sn van Stannum
Tin wordt in combinatie met Lood gebruikt als soldeer
materiaal. Zie Solderen
Tinnitus
Tinnitus of oorsuizen is een veel voorkomende kwaal
van het menselijk gehoor, waarbij
je geluiden hoort die er niet zijn. Meestal gaat het om vrij
hoogfrequente tonen
in het gebied van 8 tot 15 kiloHertz, maar ook het horen van
zeer lage
frequenties wordt gerapporteerd. Tinnitus komt niet
alleen voor bij mensen
die slechthorend zijn, maar ook bij mensen met een -voor de
leeftijd- gezond gehoor.
Tinnitus is zo goed als ongeneeselijk. Kijk bij de Nederlandse
Vereniging Voor Slechthorenden voor meer informatie en
links.
Tijdversmering
Uitsmeren van een signaal in de tijd. In (optische) kabels
noemen we het ook Dispersie.
Bij analoge en digitale filters spreken we over fase
verschuiving, fase fouten,
groeplooptijden, of group delay. De essentie is dat signalen
met verschillende
frequenties verschillende vertragingen ondervinden als ze door
het systeem
lopen.
In de digitale techniek kunnen er filters gemaakt worden die
geen last van time
smearing hebben. Analoge filters kunnen dit slechts benaderen.
Zie ook de problematiek bij het anti-alias filter in het hoofdstuk over A/D
en D/A conversie
en bij de SACD
Tolerantie
Toegestane afwijking. Als je honderd weerstanden van 100 Ohm
koopt en je gaat ze
nauwkeurig opmeten zul je vinden dat er geen 1 exact 100 Ohm
is. Ze zitten wel
allemaal binnen een bepaald percentage in de buurt.
Dit geldt voor alle onderdelen. Zie ook het hoofdstuk over
de E-reeks
Topologie
Lett: de leer van de (eigenschappen van) plaatsen. Een
bepaalde tak van de
wiskunde die zich bezig houdt met die eigenschappen van vormen
en lichamen
die juist of juist niet veranderen als men die vormen kneedt
of uitrekt. Deze
wiskunde is uitbreidbaar tot een willekeurig aantal dimensies.
In de techniek van elektronische filters bedoelen we ermee hoe
de onderdelen
gerangschikt zijn (het schema). Filters met gelijke topologie
kunnen best heel verschillende
eigenschappen hebben, en omgekeerd. Aan de topologie kun
je meestal wel de
"orde" van een filter aflezen. Zie wisselfilters
Bij buizen-eindversterkerschakelingen moet je denken aan
configuraties als
Single-Ended, Balans (de klasse A, AB, B kun je niet aan de
topologie zien, dat
is een kwestie van instelling van de buizen) Ultralineair,
Kathode gekoppelde
balansschakelingen, etc.
Bij halfgeleider versterkers is er een nog grotere variëteit
aan topologieën.
De meeste daarvan hebben hebben echter geen algemeen
geaccepteerde naam
gekregen.
Tos-link
Een door Toshiba ingevoerde digitale audio verbinding,
gebaseerd op een optische
(plastic) fiber. Zie ook: SP/DIF
Transcription
Engels/Latijn voor "overschrijven".
De term werd nog wel eens gebruikt in verband met vinyl
platenspelers. De
toevoeging "transcription" suggereert dat het ding geschikt is
voor
het overspelen naar bijv. magneetband of voor radio
uitzendingen, waar een zeer
goede geluidskwaliteit gewenst is. Meestal ging het echt wel
over de betere
spullen, maar soms was het niet meer dan loze woorden voor een
veel te groot
prijskaartje.
Transductor
Een bepaald soort transformator waarbij de overdracht van
primair naar secondair
beinvloed wordt door de gelijkstroom door een hulpwikkeling.
In het verleden
werden transductoren wel gebruikt als vermogensversterker in
de
aandrijftechniek. (Grote elektromotoren en zo)
Tegenwoordig is het een achterhaalde techniek.
Transfer impedantie
Een eigenschap
van kabels in verband met het EMC gedrag.
Ruwweg geeft de transfer impedantie aan hoe een common-mode
(stoor) stroom- signaal zich vertaalt naar een differentiëel
spannings signaal.
Hoe kleiner de T.I. hoe beter de kabel storende signalen zal
onderdrukken of
afschermen. Omdat deze eigenschap reciprook is
zal een kabel met een kleinere T.I. ook minder storing naar
z'n omgeving
afstralen; zulke kabels "lekken" minder.
Beneden ca. 100 kHz bestaat de T.I. vrijwel uitsluitend uit de
mantel weerstand
(bij een coaxiale of afgeschermde kabel) Bij (veel) hogere
frequenties gaan
zelfinducties de hoofdrol spelen. Ook wordt bij zeer hoge
frequenties de
"optische dichtheid" van de afschermmantel belangrijk. Dat is
de mate
waarin je niet door het vlechtwerk kunt kijken.
Transformator, trafo
Zie het hoofdstuk
over transformatoren.
Transistor
Zie het hoofdstuk
over transistoren.
Transport
Een gewichtig klinkend woord, (want engels) voor het aandrijf-
en afspeel
mechanisme van een CD / DVD speler.
Treble
Engelse benaming voor het hoge tonen deel van de klank
regeling
Tri-Amping
Het toepassen van 3 eindversterkers (per luidspreker kast)
voor lage, midden- en
hoge tonen weergave. Zie Multi Amping.
Tri-Wiring
Zie Multi Amping.
Triac
Een symmetrich uitgevoerde thyristor. Deze dingen
worden bij uitstek
gebruikt in dimmers voor elektrische verlichting.
Met een Triac kun je de gemiddelde spanning op bijv. een
verlichtings armatuur
regelen. Het principe is dat de Triac pas ingeschakeld wordt
op een bepaalde
tijd na de nul-doorgang van de lichtnetspanning. Dit principe
wordt
Fase-aansnijding genoemd.
Tribo
elektriciteit,
tribo elektrische effecten
Het gaat om
elektro-statische oplading. Vooral op een vriezende
winterdag (lage relatieve
luchtvochtigheid) hoor je bij het uittrekken van bijv. een
trui wat knetterende
geluiden. Je haren kunnen er van overeind gaan staan en in
het donker kun je
vaak ook vonken zien overspringen. Er komen gemakkelijk
elektrische spanningen
van 10-tallen kilovolts voor. Zulke elektrische ladingen
kunnen gemakkelijk
elektronische spullen beschadigen (bijv. als je een losse
computerkaart oppakt)
In machines waar isolerende materialen verplaatst worden
(bijv. de rotatie
drukpers voor de krant) moeten vaak maatregelen genomen
worden om zulke effecten
te voorkomen. Het Polonium 210 dat eind 2006 gebruikt werd
bij een gifmoord in
de UK heeft zo'n toepassing; het maakt de lucht elektrisch
geleidend waardoor
zulke ladingen afgevoerd worden.
De term "Tribo" verwijst naar "wrijven" is dat is eigenlijk
fout,
want de oorzaak is niet het wrijven. Wat er precies gebeurt
is het
volgende:
Als 2 verschillende materialen met elkaar in contact komen
vindt er een
elektronen uitwisseling plaats. Het ene materiaal "leent"
wat
elektronen van het andere. Dat ene materiaal wordt wat
negatief geladen en het
andere positief. Dat levert een aantrekkingskracht op die we
ook kennen als
"adhesie".
Wanner die materialen weer gescheiden worden kunnen die
"geleende"
elektronen niet meer terug en blijft er een elektrische
lading achter.
Wrijving versterkt het proces wel vaak, omdat de materialen
daardoor in inniger
contact komen.
Een zeer bekend voorkomen van elektrostatische oplading is
als je uit een auto
stapt en dan die tik voelt als je de deur aanraakt. Er
bestaat hierover een
groot misverstand, nl. dat de auto opgeladen zou worden
tijdens het rijden en
dat die lading dan via jou afgevoerd wordt. Er zijn een
soort rubber stripjes te
koop die je aan de auto kunt bevestigen en die die lading
zouden moeten
afvoeren. Helaas: dat werkt niet, want zo zit het probleem
niet inelkaar.
Wat er wel gebeurt is dit: In de stoel maakt je
keding contact met de
stoel en leent of geeft wat elektronen af. Als je uitstapt
worden die elektronen
niet teruggegeven en blijft er een elektrische spanning
bestaan tussen jou en de
stoel. Jij bent dus zelf opgeladen, en als je het metaal van
de auto aanraakt
(die laklaag maakt niet veel uit, de spanning is hoog genoeg
voor een doorslag)
springt er een vonk over.
Het uit de auto stappen maakt ook dat de capaciteit tussen
jou en de auto (veel)
kleiner wordt waardoor de elektrsche spanning stijgt. (Q = C
* V. De lading Q
blijft gelijk, de capaciteit C wordt kleiner, dus de V moet
groter
worden...)
Wat wel helpt is als je tijdens het uitstappen het metaal
van de deur beethoudt,
bijv. aan de bovenrand.
Voor tribo-elektrische effecten is altijd beweging nodig, en
dat is doorgaans
niet het geval in onze huiskamer apparatuur. Een enkele keer
is het effect
merkbaar bij microfoon kabels met een zeer hoogohmig
microfoon type (kristal of
elektreet) en je kunt er last van hebben bij het afspelen
van vinylplaten.
Triode
Zie elektronen
buis.
True RMS
Kwalificatie van een meetinstrument dat een juiste weergave
geeft van de
vermogens-inhoud van een wisselspanning of stroom, ongeacht
de golfvorm.
Gewone (niet-RMS) instrumenten geven bij
wisselspannings/stroom metingen een
foute uitlezing als de spannings/stroomvorm sterk afwijkt
van de sinus.
Zie ook RMS.
Tulp-stekker
Meest gebruikte connector voor signaal kabeltjes bij
huiskamer audio
Heet ook: Cinch of RCA
Er is in de High-end wereld nogal wat kritiek op deze
stekkers en de standaard
kabeltjes, en niet geheel onterecht. Ze maken nog wel eens
slecht contact en ook
de verbinding met de kabel wil nog wel eens defect raken.
In dat laatste
geval moet je gewoon een nieuw kabeltje kopen, ze kosten maar
een paar euro.
Bij een slecht contact kun je de "tulp" voorzichtig een
beetje ovaal buigen met een tang of met de scharnierkant van
een deur.
Connectors met een verguld oppervlak geven op termijn (vele
jaren) minder
problemen met corrosie of oxidatie. Gebruik vergulde
connectors alleen in
combinatie met vergulde tegendelen.
Het type of merk connector / stekker heeft verder geen
enkele invloed op de
geluidskwaliteit, zolang de verbinding in tact blijft. Bij
slechte verbindingen
krijg je uitval verschijnselen (helemaal geen geluid van
bijv. links of
rechts, of kraken) Géén verlies aan transparant hoog,
strakke bas en
"plaatsing".
Tuner
Een radio-ontvanger voor de FM-band. Veelal ook middengolf
en soms lange golf.
Een tuner levert een signaal op lijn-nivo, dat aan een
versterker (met
luidsprekers) gevoerd moet worden om hoorbaar te worden.
Tungsten
Engelse naam voor het metaal Wolfram. Chemische
benaming: Wo. Dit metaal wordt wegens de zeer hoge
smelttemperatuur gebruikt
voor de gloeidraden van lampen en elektronen buizen.
Tussenwiel
Bij platenspelers en -soms- bandrecorders een rubber wieltje
dat tussen de
getrapte motor-as en de draaitafel of de capstan zit. Door
het verplaatsen van het
tussenwiel kan de draaisnelheid ingesteld worden.
Systemen met een tussenwiel hebben meestal meer rumble en/of
jank dan systemen
die met een snaar-aandrijving werken of d.m.v. direct drive.
Zie Platenspeler
Tweeweg systeem
Een luidspreker systeem (kast) waarin twee luidsprekers
gemonteerd zijn. De ene
doet de lage frequenties, de andere de hoge.
Tweespoor
Bij de bandrecorder of het tapedeck een opneem techniek
waarbij 2 sporen op de
band van 6.25 mm breed geschreven worden.
Hiermee is stereo mogelijk als beide sporen gelijktijdig
geschreven worden, of
mono, en dan heb je de dubbele speelduur door de bandhaspels
aan het einde om te
keren.
Zie Taperecording
Twinax
Een afgeschermde kabel waarin zich een getwist aderpaar
bevindt.
Voor gebalanceerde of symmetrische verbindingen zoals die
met XLR connectoren
moet twinax kabel gebruikt worden. In het geval van een
digitale AES-EBU
verbinding moet de kabel een karakteristieke impedantie van
110 Ohm hebben.
Twisted Pair
Een type kabel waarbij één of meer aderparen onderling in
elkaar gedraaid
zijn. Zulke kabel kan afgeschermd (Twinax) zijn of niet.
Twisted pair kabels worden vooral toegepast in
computernetwerken, analoge en
digitale telefonie, microfoonkabels, en professionele
analoge zowel als digitale
audio verbindingen.
De tegenhanger van twisted pair is coaxiaal of simpel
afgeschermd.
Twisted pair kabels zijn over het algemeen beter geschikt
voor lange
verbindingen, c.q. als er storing van buitenaf te verwachten
is en bij zwakke
signalen (microfoon)
Voorwaarde is wel dat zowel aan de bron als aan de
bestemmings-kant een goede
symmetrie en galvanische scheiding gewaarborgd is, bij
microfoons vaak met
signaal-transformatoren.
De afgeschermde symmetrische microfoon kabel maakt ook
fantoom voeding mogelijk.
Dat is een truukje om een voorversterker die in de microfoon
ingebouwd is te
kunnen voeden zonder dat daarvoor extra aders in de kabel
nodig zijn.
Zie Differentiele
verbindingen